Oznaczanie kalprotektyny
Kalprotektyna jest kompleksem dwóch białek należących do białek ostrej fazy. Występuje głównie w cytoplazmie granulocytów obojętnochłonnych (rodzaj białych krwinek). To właśnie one jako pierwsze pojawiają się w miejscu uszkodzenia czy stanu zapalnego jelita. W świetle jelita uwalniają kalprotektynę do kału. Jest jej tym więcej im więcej jest granulocytów, czyli im intensywniejszy jest proces zapalny.
Właściwości kalprotektyny:
– Wiąże jony cynku , dzięki temu ma właściwości antybakteryjne poprzez hamowanie zależnych od cynku enzymów bakteryjnych
– Indukując apoptozę ( czyli naturalną, zaprogramowaną genetycznie śmierć komórki) w komórkach nowotworowych, zatem działa antyproliferacyjnie.
– Wiąże jony wapnia co daje jej stabilność na działanie proteolityczne. Można ją przechowywać od 3 do 7 dni w temperaturze pokojowej bez zmiany jej aktywności.
Znaczenie badania kalprotektyny w chorobach jelit:
- Różnicowanie nieswoistych chorób zapalnych jelit (ang. Inflammatory bowel disease – IBD) od zespołu jelita drażliwego (ang. Irritable bowel syndrome – IBS)
- Monitorowanie skuteczności leczenia IBD
- Ocena prawdopodobieństwa nawrotu IBD
- Monitorowanie aktywności wrzodziejącego zapalenia jelita grubego
- Ocena poziomu stężenia kalprotekyny przed planowaną kolonoskopią
- Określenie przyczyny ostrej biegunki u dzieci
RÓŻNICOWANIE IBD OD IBS
Nieswoiste choroby zapalne jelit (IBD) obejmują różne przewlekłe stany jak: wrzodziejące zapalenie jelita grubego, chorobę Leśniowskiego – Crohna i inne niespecyficzne zapalenia jelit. Te choroby jeżeli są nieleczone mogą prowadzić do nieodwracalnych powikłań zagrażających życiu. Może występować niedobór białek, wyniszczenie w wyniku zaburzeń wchłaniania, obrzęki, stłuszczenie wątroby, zapalenie dróg żółciowych, osteoporoza, zapalenie stawów, zapalenie tęczówki, ropnie okolicy jelit, zwężenie i perforacja jelit, rak jelita grubego.
Zespół jelita drażliwego (IBS) obejmuje przewlekłe zaburzenia funkcjonalne jelita grubego. Mogą występować one w postaci z przewagą biegunek, zaparć lub w postaci mieszanej. Charakteryzuje się nieregularnymi bolesnymi skurczami jelita grubego. Choroba ta ma zwykle przebieg łagodny bez zagrożenia życia chorego. Leczenie opiera się głównie na wprowadzeniu odpowiednej diety, wyeliminowaniu stresu bądź przyjmowaniu leków.
IBS i IBD w początkowym okresie choroby mają bardzo podobne objawy : zaburzenia rytmu wypróżnień (naprzemienne występowanie zaparć i biegunek), dyskomfort lub bóle brzucha, nadmierne gazy, wzdęcia. Jeżeli jednak nie zostaną prawidłowo rozpoznane i nie są leczone, mają całkowicie inne skutki.
W diagnostyce tych chorób bardzo cenioną, i wiarygodną metodą jest kolonoskopia, jest to jednak badanie inwazyjne łączące się zwykle z bólem, ogólnym dyskomfortem i skrępowaniem.
W niektórych przypadkach można uniknąć kolonoskopii, badając kalprotektynę w kale.
MONITOROWANIE SKUTECZNOŚCI LECZENIA IBD
Występuje dobra korelacja badania stężenia kalprotektyny z wynikiem badania endoskopowego co pozwala na nieinwazyjną ocenę skuteczności leczenia IBD i w konsekwencji zmniejszenia ilości wykonywanych kolonoskopii.
OCENA PRAWDOPODOBIEŃSTWA NAWROTU IBD
Nasilenie zmian zapalnych przebiega powoli, stopniowo i bezobjawowo. Pomiar stężenia kalprotektyny pozwala na wczesne wykrycie powstawania zmian zapalnych w okresie utajenia choroby zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, a tym samym na odpowiednio wczesne wprowadzenie terapii przed ujawnieniem objawów zaostrzenia.
MONITOROWANIE AKTYWNOŚCI WRZODZIEJĄCEGO ZAPALENIA JELITA GRUBEGO
Wykazano, że stężenie kalprotektyny dobrze koreluje z wynikami endoskopowymi we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego i chorobie Leśniowskiego-Crohna, co pozwala na zmniejszenie ilości wykonywanych kolonoskopii.
OCENA POZIOMU KALPROTEKTYNY W KALE PRZED PLANOWANĄ KOLONOSKOPIĄ
Wynik badania kalprotektyny może być powodem do odroczenia decyzji o wykonaniu inwazyjnego badania endoskopowego u pacjentów z IBD, w celu uniknięcia powikłań (np.: perforacji jelita wziernikiem endoskopu).
Zgodnie z Wytycznymi Grupy Roboczej Konsultanta Krajowego w dziedzinie Gastroenterologii i Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii dotyczące postępowania z pacjentem z chorobą Leśniowskiego – Crohna: „Pełna kolonoskopia w fazie aktywnej choroby zajmującej rozlegle jelito grube wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia perforacji i dlatego jest przeciwwskazana.”
OKREŚLANIE PRZYCZYNY OSTREJ BIEGUNKI U DZIECI
W określeniu przyczyny ostrej biegunki u dzieci liczy się szybka diagnoza. Najczęściej są to wirusy albo bakterie. Poziom stężenia kalprotektyny w kale u dzieci z ostrym nieżytem żołądkowo jelitowym wywołanym przez bakterie jest dużo wyższy ( ok.200 µg/g) niż w przypadku wirusów (ok. 40µg/g)
Oznaczanie kalprotektyny
- Ilościowe
Oznaczanie poziomu kalprotektyny w kale metodą ELISA. Wynik podawany jest µg/g.
Kalprotektyna < 50 µg/g – prawdopodobny zespól jelita drażliwego
Kalprotektyna 50 – 150 µg/g – należy wykluczyć możliwe przyczyny stanów zapalnych układu pokarmowego ( np. zakażenie, stosowanie leków itd.) i po wykluczeniu powtórzyć badanie kalprotektyny . Jeżeli w dalszym ciągu jest powyżej 50 µg/g to wtedy należy wykonać kolonoskopię.
Kalprotektyna > 150 µg/g – prawdopodobna IBD lub rak jelita grubego. Wskazana jest kolonoskopia.
- Półilościowe
Oznaczanie poziomu kalprotektyny w kale metodą immunochromatograficzną. Test jest bardzo czuły i swoisty. Wynik dodatni – kiedy kalprotektyna wykrywana jest w stężeniu powyżej 50 µg/g. Badania wskazują , że punkt odcięcia 50 µg/g jest najbardziej odpowiednim w różnicowaniu IBD i IBS. IBD występuje powyżej 50 -100 µg/g. Podobnie w zakażeniach bakteryjnych w odróżnieniu od zakażeń wirusowych u dzieci poziom kalprotektyny jest wyższy od 50 µg/g.
Wniosek
Poziom kalprotektyny w kale jest zdecydowanie wyższy w przebiegu chorób zapalnych i nowotworów jelit niż w zespole jelita drażliwego, dlatego jest to bardzo pomocny marker przy ustaleniu dalszej diagnostyki.
Badanie kalprotektyny jest rekomendowane przez NICE (ang. National Institute for Health and Care Excellence) u pacjentów zarówno dorosłych jak i dzieci z pierwszą manifestacją objawów ze strony dolnego odcinka przewodu pokarmowego.
Przy niskich wartościach kalprotektyny w kale (poniżej 50µg/g) lekarz może zrezygnować z badań inwazyjnych, jeżeli objawy są typowe i nie budzą dużego niepokoju.
W naszym laboratorium wykonujemy oznaczanie poziomu kalprotektyny metodą immunochromatograficzną. Do badania należy przynieść próbkę kału w jałowym pojemniku. Wynik pacjent otrzymuje tego samego dnia.
Tekst przygotowany na podstawie materiału Euroimmun „Znaczenie badania stężenia kalprotektyny w diagnostyce chorób zapalnych jelit”.